Het Paleis op de Dam is nu vooral een prachtig gebouw met een ceremoniële functie. Denk aan Koninklijke bezoeken en bijvoorbeeld de Dodenherdenking. Maar ooit was het een plaats waar recht werd gesproken en waar de meest gruwelijke straffen werden voltrokken. In de 17e eeuw was het Paleis namelijk het stadhuis van Amsterdam, waarin terdoodveroordeelden hun laatste minuten doorbrachten,. Ze zaten geknield op de koude marmeren vloer, omringd door de hoogste bestuurders van de stad die gezamenlijk met hen baden, wachtend op het schavot. We nemen je 300 jaar mee terug in de tijd…
Beeld: even wat anders dan de 'Balkonscene'. Een tekening van 4 april 1778 tijdens de executie van J.B.F. van Gogh, wegens het vermoorden van zijn geliefde, Anna Smitshuizen. Zie het hele verhaal onderaan deze pagina. / Bron: Stadsarchief Amsterdam
Publieke executies op De Dam
Scherp examen
De rechtspraak van die tijd was hard en meedogenloos. Verdachten van ernstige misdaden konden worden onderworpen aan een zogenoemd ‘scherp examen‘. Een beter woord voor een marteling die bedoeld was om bekentenissen af te dwingen. Alleen wanneer een verdachte bekende, kon namelijk de doodstraf worden voltrokken. Destijds ging men er vanuit dat liegen onder dergelijke pijnlijke omstandigheden onmogelijk was en de dader dus de waarheid sprak. De martelingen vonden plaats in de pijnkamer. Als de gemartelde, die patiënt werd genoemd, had bekend werd hij opgelapt door een chirurgijn. De uitspraak van de doodstraf volgde vervolgens in de Vierschaar, een publieke ruimte waar nieuwsgierige Amsterdammers van buitenaf toeschouwer konden zijn. En uiteraard gewaarschuwd worden.
Je kunt de balken van het schavot nog spotten!
De paleismuren vertonen nog steeds sporen van hun geschiedenis. De gaten waar ooit de draagbalken voor het schavot in werden geschoven zijn weliswaar dichtgemetseld, maar nog altijd zichtbaar.
De laatste halte: Justitiekamer
De dag van de executie vond plaats in de Justitiekamer. Het was echter niet alleen het toneel van deze laatste momenten, maar ook de plek waar een opvallend ritueel plaatsvond. Voordat de terdoodveroordeelde het schavot betrad, knielden de burgemeesters, de officier van justitie en de rechters (destijds schout en de schepenen genoemd) rondom het wapen van Amsterdam op fluwelen kussens. De veroordeelde zelf knielde op de koude marmeren vloer, in het gezelschap van een predikant die het laatste gebed uitsprak. Vanuit een raam in de Justitiekamer stapten ze vervolgens het schavot op, waar het vonnis werd voltrokken. Dat kon door middel van onthoofding, radbraken of ophanging.
Aan alles komt een eind
De laatste executie op de Dam vond plaats op 22 november 1854, nadat lijfstraffen en het ‘scherp examen’ al eerder waren afgeschaft. Sinds 1808 was het voormalige stadhuis omgevormd tot het Paleis op de Dam en speelde het geen rol meer in het justitieel proces. De Justitiekamer, eens de ruimte van intens verdriet en doodsangst, is door de honderden jaren heen getransformeerd in een omgeving waarin vrijwel niets meer herinnert aan zijn lugubere verleden. De marmeren vloer met de symbolen van gerechtigheid en de beulszwaarden ligt tegenwoordig verborgen onder een dik tapijt. Interesse in een bezoek? Het Paleis is open voor rondleidingen.
Executie van J.B.F. van Gogh
De afbeelding bij dit artikel toont de executie van Johannes van Gogh. We doken voor dit feitje ook nog even in zijn zaak: de moord op Anna Smitshuizen. Anna was een een prostituee en werd in 1775 vermoord door haar ex-verloofde, de arts Johannes van Goch. Hij kon het niet verkroppen dat zij hun verloving had verbroken. Van Goch reageerde slecht op de afwijzing en dreigde zichzelf wat aan te doen. Uiteindelijk ging het mis toen hij bij Anna langsging en haar smeekte om terug te komen. Ze weigerde en in een vlaag van woede stak hij haar dood. Hij beweerde dat het een ongeluk was tijdens een zelfmoordpoging, maar dat werd niet geloofd. Hij werd ter dood veroordeeld en publiekelijk geëxecuteerd.
Leave a Comment