Stadhuizen van Amsterdam
Amsterdam heeft, tot nu toe, vier stadhuizen gehad. Het eerste stadhuis is er niet meer, dit stadhuis werd gebouwd in de 14e eeuw en lag tussen de Dam en de Nieuwezijds Voorburgwal. Daarna betrok de gemeente een mooi optrekje: het huidige Paleis op de Dam was van 1655 tot 1808 het onderkomen van het stadsbestuur. Daarna werkten de burgemeesters van de stad een dikke 180 jaar vanuit het Prinsenhof aan de Oudezijds Voorburgwal, ooit een klooster en tegenwoordig het Sofitel Legend The Grand Amsterdam.
Stopera: samenvoeging of actieleus?
Het stadhuis van Amsterdam staat bekend als Stopera. Een samenvoeging van de woorden Stadhuis en Opera. De term zou zijn bedacht door een groep activisten die sterk was gekant tegen de bouw van het megacomplex en dus waren voor een stop van de Stopera. Een schrale troost dus voor deze actievoerders dat ‘hun’ term na bijna veertig jaar nog steeds gebruikt wordt.
Waar komt het nieuwe stadhuis?
Al voor de Tweede Wereldoorlog was men vanuit het Prinsenhof op zoek naar een nieuwe locatie. Deze werd afhankelijk gevonden in het Frederiksplein, waar na de brand van het Paleis voor de Volksvlijt ruimte genoeg was. Dit plan sneuvelde echter na de oorlog waarna op dit terrein het pand van de Nederlandse Bank verrees. Na nog een gesneuveld plan schreef Den Uyl, destijds nog wethouder in Amsterdam, in 1964 een prijsvraag uit voor het ontwerp van een nieuw stadhuis. Het resulteerde drie jaar later in meer dan 800 inzendingen en na het nodige gekonkel werd gekozen voor het ontwerp van de Oostenrijker Wilhelm Holzbauer. Het ontwerp werd niet met gejuich ontvangen, enkele partijen twijfelden zelfs uberhaupt aan nieuwbouw. Waarom niet gewoon het Paleis op de dam terugclaimen als stadhuis?
En waar het nieuwe operagebouw?
Ook voor een nieuw operagebouw in de stad was eerder al een prijsvraag uitgeschreven. En ook in dit traject kwam het vrijgekomen Frederiksplein op tafel, na het afschieten van het idee voor een stadhuis was het ruim baan voor de Opera. De Amsterdamse architect Bernard Bijvoet kreeg de opdracht om een operagebouw te ontwerpen op dit plein. Het gebouw kwam er niet, de bank kreeg voorrang. De volgende locatie die op het pad kwam was het voormalige RAI-terrein aan de Ferdinand Bolstraat nabij het Cornelis Troostplein. De buurt kwam echter in opstand en, hoewel goedgekeurd door gemeenteraad in 1967, dit plan sneuvelde. Het zit de plannenmakers niet mee…
Okura Hotel bij de opera
Het afschieten van het plan voor een Operagebouw aan de Ferdinand Bolstraat was slecht nieuws voor de Japanse hotelketen Okura die juist mede hierom een hotel had voorzien op deze plek. Er was in het ontwerp zelfs een verbinding tussen de gebouwen bedacht. Ook werden diverse aanpassingen aan het ontwerp gedaan om de vestiging van de opera mogelijk te maken. Zo moest het ontwerp de lucht in en werd er een parkeergarage onder het hotel bedacht.
En dan komt het samen…
Inmiddels schrijven we al eind jaren zeventig. Amsterdam heeft nog steeds geen nieuw stadhuis en ook nog steeds geen operagebouw. Voor beide gebouwen was steun vanuit de overheid nodig om ze te kunnen realiseren, echter stonden de rijksfinancien er destijds niet goed bij. Maar dan gaat het opeens snel: burgemeester Wim Polak legt in april 1979 de plannen voor een gecombineerd gebouw voor aan minister president Dries van Agt. Die stemt toe met een injectie van 230 miljoen voor de bouw van de Stopera waarbij de architecten van de verschillende gebouwen nu dus samen tot één ontwerp moeten komen.
Daar is de Stopera
Er moest echt nog wel het nodige worden gladgestreken toen de eerste paal in juli 1982 de grond in ging. Een graafmachine en diverse bouwmaterialen gingen die eerste week van juli in vlammen op. De gemeente was niet voor een gat te vangen en zette het enorme bouwvlak hermetisch af met bouwhekken. Op 23 september 1986 vond de opening van het muziektheater plaats en twee jaar later nam de gemeente haar intrek in het nieuwe complex. Hoewel zo nu en dan het protest nog opleefde hebben inmiddels de meeste Amsterdammers het gebouw in hun hart gesloten, of in ieder geval: gedoogd…
Nog wat laatste feitjes dan…
- Kees Dam, die als architect aan de ‘operakant’ heeft meegewerkt verklaarde in 2011 aan Trouw dat hij het woord Stopera nooit in de mond zal nemen. Jarenlang duldde hij zelfs niet dat mensen in zijn nabijheid dat woord hardop uitspraken. Hij is het woord blijven zien als uiting van protest tegen de bouw.
- Twee jaar voor de eerste paal voor de Stopera werd geslagen was het inmiddels bouwrijp gemaakte Waterlooplein toneel van zware gevechten tussen de ME en krakers, activisten en andere burgers. Deze rellen kwamen bekend te staan als de Kroningsrellen.
Geliefd en gehaat. Het verhaal van ons stadhuis en operagebouw: de Stopera