Beeld: Op 16 februari 1963 is de brandweer nog druk bezig met nablussen. Het bevroren bluswater geeft het eens zo majestueuze pand de uitstraling van een IJspaleis / Bron: Stadsarchief Amsterdam

De koude winter van ’63: brand in de C&A

Het is een ijskoude nacht in Amsterdam: de nacht van 15 op 16 februari 1963, een maand na de zwaarste Elfstedentocht ooit. Drie vrienden hebben samen wat biertjes gedronken en lopen even na half drie voldaan naar hun huis in de Jordaan. Als ze via de Beurspassage onder de C&A op het Damrak lopen moet een van de mannen plassen. Terwijl hij in een donker hoekje zijn behoefte staat te doen merkt hij vreemd licht op vanuit het pand, het lijkt wel brand. De drie mannen, gelijkt ontnuchterd, lopen richting het schijnsel en het blijken inderdaad vlammen te zijn! Het monumentale pand van Berlage uit 1893 waarin onder meer de C&A is gevestigd staat in de hens…

Kortsluiting in een pijp

Ongeveer een uurtje eerder, toen de drie vrienden nog in hun kroeg stonden en het ijskoude Damrak verder uitgestoven was, was er kortsluiting ontstaan in een buis vol elektriciteitsdraden die door het warenhuis liep. De oververhitting was de bron van het inmiddels steeds verder oplaaiende vuur in een winkel vol textiel. De mannen sprinten naar een lunchroom op de Nieuwendijk waar men bezig is met de schoonmaak. De medewerkers aldaar denken eerst nog aan een dronkemansgrap, maar nadat de nachtwaker is gaan kijken wordt de brandweer gebeld. Binnen een half uur na de melding racen vanaf diverse posten brandweerauto’s richting het Damrak.

Beeld: Een foto uit 1906 van het gebouw van de Algemeene Maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente (Damrak 71-76), een van de vroegere werken van architect Berlage. Later vestigde zich hier C&A. / Bron: Stadsarchief Amsterdam

Een kansloze missie

Al snel ontdekt de brandweer dat deze strijd niet valt te winnen. Brandweermannen die het pand even zijn binnengegaan keren direct weer om als het kolkende vuur ze tegemoet komt. De pijnlijke conclusie valt al snel: het slechts 70 jaar oude monumentale pand moet als verloren worden beschouwd, alle inspanningen deze nacht moeten erop gericht zijn om panden rondom het gebouw te redden. Ook het Paleis op de Dam en de Nieuwe Kerk worden scherp in de gaten gehouden op vliegvuur. Rond 6 uur die nacht, als het vuur nog steeds om zich heengrijpt, arriveert de blusboot. De boot had veel moeite de brand te bereiken vanwege het dichtgevroren water in de grachten, maar kan nu met de pompen aan boord ruim 10 duizend liter per minuut water over het vuur spuiten.

Beeld: nablussen onder het toeziend oog van Amsterdammers / Bron: Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid

Een IJspaleis

Het is inmiddels iets voor acht in de ochtend van 16 februari. De brandweer kan eindelijk het sein Brand Meester geven. Inmiddels hebben zich duizenden Amsterdammers voor het pand verzameld om de trieste, maar ook surrealistische beeld te aanschouwen van het ooit zo statige pand, waarvan enkel de gevel nog zichtbaar is. Het bluswater wat de hele nacht over het gebouw is gespoten is op diverse plekken bevroren, waardoor er ijspegels ontstaan. Daardoor ontstaat het beeld van een groot IJspaleis. De brandweer is nog die hele dag bezig met nablussen.

Opkrabbelen

Dat het pand absoluut als verloren kan worden beschouwd is al snel duidelijk. C&A is vastbesloten snel weer open te gaan en men gaat dan ook voortvarend aan de slag. Aan de overkant direct naast de grote broer van het oude pand, de Beurs van Berlage, werd in maart dat jaar al gestart met de bouw van een noodwinkel op pontons. Vier jaar later opende op de plek waar ooit het fraaie pand van Berlage stond het nieuwe gebouw van C&A met, geheel in de stijl van die tijd, veel beton. Wat ook bleef, en er tot op de dag van vandaag nog steeds is, is de Beurspassage naar de Nieuwendijk. De plek waar die rampnacht ooit begon…

Nog meer feitjes…

  • De C&A was gevestigd in een pand wat ooit voor de Algemeene Maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente was gebouwd. De bouw vond plaats tussen 1892-1894. Berlage ontwierp het gebouw en oefende hiermee voor een volgend groot werk: de Beurs, dat later aan de overzijde werd gebouwd. C&A trok in 1930 in het pand.
  • Het kleurloze betonnen gebouw wat in 1968 op de plek van de afgebrande voorganger werd geplaatst onderging in 2015 aan de gevel een grote opfrisbeurt. Het geheel matcht daardoor beter met de naastgelegen monumentale panden.
  • Als je over het Damrak loopt herken je onmiskenbaar de plek waar het oude C&A pand ooit stond. Het uiterlijk van het pand steekt af tegenover dat van de rest van de panden. Hetzelfde effect zie je even verderop aan het Rokin ook. Daar verwoestte een brand Hotel Polen.
  • C&A was de Amsterdammers dankbaar voor alle steun die het kreeg van de stad. Als dank schonk het bedrijf in 1969 de stad een kinderbadje in het Vondelpark.
  • In 2022 verliet C&A na bijna 130 het Damrak. Tegenwoordig is een andere fashion retailer in het pand gevestigd