Van kolen tot gas: een lange geschiedenis
De Centrale Hemweg werd in 1952 gebouwd in opdracht van het Gemeentelijk Energiebedrijf (GEB) Amsterdam. Het gebouw, ontworpen door de Dienst der Publieke Werken, moest de verouderde Centrale Noord vervangen. In 1953 werd de centrale officieel geopend en stond zij jarenlang met acht 80 meter hoge schoorstenen prominent in het havengebied. In de jaren zestig volgden de eenheden 5 en 6 (Hemweg II), die ook op aardgas en olie konden draaien. De markante schoorsteen uit die tijd werd met 150 meter het hoogste punt van Amsterdam.
Eind jaren zeventig werd Hemweg III gebouwd, een gasgestookte eenheid met een extra gasturbine. In 1994 kwam Hemweg 8 in gebruik. Het was een moderne kolencentrale die 60 kg poederkool per seconde kon verstoken en 630 MW aan vermogen leverde. De schoorsteen rees tot 175 meter hoogte en werd al snel een herkenbaar element in de skyline van Amsterdam. Na een periode van overnames, van UNA naar Reliant Energy, vervolgens naar Nuon en ten slotte naar Vattenfall, werd in 2010 gestart met de bouw van Hemweg 9: een gasgestookte centrale met een rendement van 59% en een vermogen van 435 MW. Hemweg 7 werd in 2013 gesloten.
Een rookpluim als baken
De Hemwegcentrale was in de jaren 90 en 2000 een van de belangrijkste energieproducenten van Nederland. Met een netto productiecapaciteit van 670 megawatt kon de centrale jaarlijks ongeveer 750.000 Nederlandse huishoudens van stroom voorzien (!). De schoorsteen, sinds 1994 het hoogste bouwwerk van Amsterdam, torende uit boven alles en fungeerde als een onofficiële vuurtoren voor Amsterdammers die terugkeerden naar huis. De bijnaam ‘wolkenfabriek’ was dan ook niet alleen poëtisch, het was ook gewoon een treffende beschrijving van de witte wolken die steevast boven de stad hingen.
Het einde van het kolentijdperk
In vol bedrijf verbruikte de centrale zo’n 225 ton kolen per uur, het equivalent van tien flinke vrachtauto’s vol. De kolen kwamen via Overslagbedrijf Amsterdam en werden over een 1.100 meter lange transportband naar het opslagveld geleid, en van daaruit via nog eens 200 meter transportband naar het ketelhuis. De ketel zelf was 75 meter hoog, en de temperatuur in de stoomketel kon oplopen tot zo’n 1200 à 1300 graden Celsius. Bij een temperatuur van 1300 graden werd er maar liefst 60 kilo kolenstof per seconde verbrand.
Tijdlijn: De Wolkenfabriek van Amsterdam
1948 – Start bouw van de Centrale Hemweg door het GEB Amsterdam.
1952 – Eerste deel van de centrale in gebruik genomen.
1953 – Officiële opening door wethouder B.C. Franke; bezoek van prins Bernhard.
1966-1968 – Eenheden 5 en 6 (Hemweg II) worden gebouwd, geschikt voor olie en aardgas.
1979 – Opening Hemweg 7 (gasgestookte centrale).
1980 – Sloop van Hemweg I (eerste generatie).
1988 – Toevoeging gasturbine aan Hemweg 7; oprichting van UNA.
1994 – Ingebruikname Hemweg 8, een moderne kolencentrale.
1996 – Sloop van Hemweg 5 en 6.
1999 – UNA verkocht aan Reliant Energy (VS).
2003 – Overname door Nuon.
2006 – Installatie van DeNOx-systeem voor NOx-reductie.
2009 – Overname Nuon door Vattenfall.
2010-2012 – Bouw en ingebruikname Hemweg 9 (gascentrale).
2013 – Sluiting Hemweg 7.
2018 – Kabinetsbesluit tot sluiting Hemweg 8.
23 december 2019 – Hemweg 8 definitief gesloten; einde kolentijdperk.
2022 – Start ontmanteling van Hemweg 8.
2025 – Verwachte voltooiing van de sloop.
Op 21 december 2019 werden de laatste kolen opgestookt en op 23 december werd Hemweg 8 buiten bedrijf gesteld. Daarmee kwam na 67 jaar een einde aan kolengestookte elektriciteitsproductie aan de Nieuwe Hemweg. De centrale stootte in 2018 nog 3,6 megaton CO₂ uit, bijna 2 procent van de totale Nederlandse uitstoot. Vattenfall ontving 52,5 miljoen euro nadeelcompensatie voor de versnelde sluiting.
Sloop met beleid
De ontmanteling van de centrale begon in 2022 en wordt naar verwachting medio 2025 afgerond. In plaats van een dramatische implosie die in menig filmscène niet zou misstaan koos men voor een methodische en zorgvuldige afbraak. Sinds juni 2025 wordt de toren meter voor meter ontmanteld met behulp van een gigantische kraan van 198 meter hoog en een betonschaar. Elke dag verdwijnt er ongeveer een meter van de kolos, afhankelijk van de weersomstandigheden. Het is een operatie die met chirurgische precisie wordt uitgevoerd, passend bij de gelaagde betekenis van het bouwwerk.
Wat komt er na de wolken?
De Hemwegcentrale is nog deels actief: eenheid Hemweg 9 draait op aardgas en levert nog steeds stroom. Vattenfall onderzoekt daarnaast mogelijkheden om het terrein te transformeren tot knooppunt voor duurzame brandstoffen zoals waterstof en synthetische kerosine. Ook wordt gekeken naar energieopslag via grote batterijen. Wat zeker is: waar ooit rookwolken het landschap domineerden, moet straks schone energie de boventoon voeren.